De bitterheid van Maria Sveland

Bitterbitch is een boek van de Zweedse feministe Maria Sveland (1974). Het is nu ook in het Nederlands vertaald. Centraal in deze roman staat de teleurstelling in het moederschap en de frustratie over onuitroeibare rolpatronen.

Sinds ik eind 2009 in Zweden woon, heb ik Sveland regelmatig voorbij zien komen in kranten en talkshows. In het begin dacht ik nog dat ik deze jonge vrouw, vanwege mijn gebrekkige kennis van het Zweeds, verkeerd begreep. Maar na een poosje bleek het toch echt waar te zijn. Deze feministe avant la lettre trapte tegen moederschap en aanrecht met een felheid die ik mij alleen nog maar kon heugen van dertig jaar geleden. Toen ik met mijn moeder Blijf Van Mijn Lijf huizen bezocht in paarse overalls waar wij onder de vlag van het vrouwenteken met gebalde vuist luisterden naar Cobi Schreijers 'Brood en rozen'.

Maar waar de vrouwenbeweging van weleer nog volop hoop uitstraalde, lijkt het geluid van Sveland eerder een hopeloze schreeuw van frustratie en bitterheid. Omdat het na tientallen jaren strijden voor gelijke rechten nog altijd niet gelukt is de rolpatronen te doorbreken. Hoe veel financiële beloning de Zweedse staat ook uitdeelt aan zorgende vaders of moeders die hoogleraar worden. Er lijkt geen kruid tegen gewassen.

Daarbij zorgen vrouwen nog altijd vier keer zo veel voor huis en haard als mannen waardoor vrouwen met een fulltime baan zich over de kop werken. Nergens in Europa is het ziekteverzuim onder vrouwen zo hoog als in Zweden. In kranten kopt men zelfs: 'Ziek door de kinderen'.

Het komt over als een geforceerde strijd die niet te winnen valt. Maria Sveland zegt dat ze niet gelooft in biologische verschillen tussen de seksen. Maar wijst de praktijk nou niet juist uit dat die er, ondanks alle verwoede pogingen, gewoon wel zijn? Zoals Gerhard Hormann het al zo mooi verwoordde in Volkskrant (21 april 2011): 'Er zal nooit een wereld komen waarin mannen aan hun vrouw vragen of ze die zware boodschappentas even binnen willen zetten.'

De verbittering van Sveland is begrijpelijk in een land als Zweden. Vrouwen laten zich hier niet graag voorstaan op hun moederschap. Op de voetbalclub van mijn zoontje zei iemand laatst nog tegen me: 'Hallo, ik ben Marit, luchtverkeersleidster'. 'Lekker belangrijk', dacht ik nog. 'Vertel me liever gewoon wie je zoon is.' Ook mij wordt tegenwoordig altijd direct gevraagd wat voor werk ik heb. Nou, daar zit ik dus helemaal niet op te wachten. In Nederland gebeurde het ook nooit. 'Met vier kinderen zal het wel niet veel kunnen wezen', dacht men logischerwijs. Wel zo rustig.

Zweedse vrouwen wordt al decennialang voorgehouden dat moederschap en huishouden ondergeschikt zijn aan een carriere in een betaalde baan en dat hun kinderen beter af zijn met de zorg van de staat. Vrouwen die zelf voor hun kinderen zorgen zijn hier een curiositeit van het verachtelijke soort die bovendien in armoede leven en in een sociaal isolement geraken. Onder die omstandigheden is het niet verwonderlijk dat vrouwen als Sveland teleurgesteld raken in het moederschap.